Executieve functies spelen een essentiële rol in de ontwikkeling van kinderen en zijn van groot belang voor hun succes op school en in het leven. In dit artikel bespreken we de ontwikkeling van executieve functies volgens Dawson & Guare,delen we tips, boeksuggesties en speltips om kinderen op verschillende leeftijden te ondersteunen.

Peuterleeftijd (2-4 jaar)

Ontwikkeling

• Het brein is volop in ontwikkeling.
• Tijdens de peuterleeftijd beginnen kinderen te leren hoe ze hun aandacht kunnen richten en beheren, hoewel dit nog beperkt is.
• Ze zijn in staat eenvoudige taken en routines te begrijpen en te volgen, zoals het opruimen van speelgoed en zichzelf aankleden.
• De peuter ontwikkelt een eigen wil en zoekt grenzen op.
• Ze moeten moet nog leren de emoties en gevoelens op een goede manier te uiten.
• Ze hebben veel fantasie.
• De peuter begrijpt dat iets nog niet mag maar kan zich hier nog niet aan houden.
• Oefenen simpele taken zoals jas aan en uit trekken.

Tips

• Geef duidelijke en eenvoudige instructies.
• Bevorder dagelijkse routines om voorspelbaarheid te bevorderen. 

Boekentip

• Een humoristisch voorleesverhaal over een onderwerp waar peuters zich zeker in zullen herkennen is 'Prins Peuter heeft een nee-dag' van Marianne Busser Ron Schroder (reactie-inhibitie en emotieregulatie).
• 'Muisje Andersom' van Anita Jeram bevordert reactie-inhibitie en flexibiliteit.

Speltip

• memorie-spelletjes met eenvoudige kaarten ideaal om de aandacht en concentratie te verbeteren.
• Speel 'Simon zegt' om reactie-inhibitie te oefenen. Bijvoorbeeld, "Simon zegt: sta stil," en het kind moet wachten op de juiste instructie.
• Het samenstellen van eenvoudige puzzels of bouwblokken leert hen plannen en organisatie.
• Speel kiekeboe-spelletjes om het werkgeheugen oefenen.

Kleuterleeftijd (4-5 jaar)

Ontwikkeling

• Kleuters beginnen zich meer bewust te worden van hun emoties en leren de basisprincipes van emotieregulatie.
• Het brein maakt grote stappen in taal.
• Kleuters leren woorden geven aan basisemoties.
• Kleuters hebben nog geen tijdsbesef.
• Fantasie en werkelijkheid lopen nog door elkaar.
• Ze kunnen eenvoudige plannings- en organisatietaken aan, zoals het opruimen van speelgoed na het spelen.

Tips

• Praat met je kleuter over gevoelens en emoties door ze te leren dat gevoelens er mogen zijn en geuit mogen worden en benoem de gevoelens zoals boos, bang enzovoort. Zo geef je hen taal.
• Leer hen eenvoudige stappen om taken te voltooien, zoals 'eerst dit, dan dat.'

Boekentip

• Prentenboeken met eenvoudige verhaallijnen en herhaling, zoals 'Rupsje Nooitgenoeg' van Eric Carle.
• Het boek 'Vrolijk' van Mies van Hout kan kleuters helpen emoties te herkennen en begrijpen. 

Speltip

• Speel emotie-kaartspelletjes waarbij de kleuters kaarten met verschillende emoties moeten matchen.
• Speel rollenspellen over allerlei dagelijkse situaties zoals het op je beurt wachten in de supermarkt om reactie-inhibitie te oefenen.

Basisschoolleeftijd (6-12 jaar)

Ontwikkeling

• Executieve functies ontwikkelen zich tijdens deze leeftijd snel.
• Reactie-inhibitie lukt steeds beter.
• De kinderen leren steeds beter gedrag aan te passen.
• Vanaf ongeveer 8 jaar ontwikkelt zelfreflectie en worden ze steeds bewuster van zichzelf.
• De kinderen worden steeds zelfstandiger.
• Taal neemt toe, ze kunnen zich steeds beter uitdrukken.
• Ze leren rekening met de ander te houden.
• De kinderen leren complexere plannings- en organisatietaken, zoals huiswerk of een werkstuk maken.

Tips

• Geef de kinderen verantwoordelijkheid over hun schoolwerk en huishoudelijke taken.
• Leer hen prioriteiten stellen en maak gebruik van visuele hulpmiddelen zoals agenda's en to-dolijstjes.
• Biedt ondersteuning om problemen zelfstandig op te lossen voordat ze om hulp vragen.
• Help de kinderen door heldere en stapsgewijze instructies te geven.

Boekentip

• 'Coco kan het' van Loes Riphagen. Dit prentenboek heeft alles met doelgericht doorzettingsvermogen te maken.
• 'Het geheugen van een olifant'van Wessel Sandler & Jan Jutte is geschikt om over het geheugen te praten.
• Boeken die complexere verhalen en personages bevatten zoals de 'Harry Potter' van J.K. Rowling. 

Speltip

• Bordspellen en spellen zoals Jenga of Uno vereisen flexibiliteit en reactie-inhibitie door op hun beurt te leren wachten.
• Speel geheugenspellen om het werkgeheugen en de volgehouden aandacht te oefenen zoals Ik ga op reis en ik neem mee...
• Bordspellen zoals Schaken, Dammen of Scrabble helpt ook mee aan het verbeteren van aandacht en organisatie.
• Met bordspellen zoals Ticket to Ride leren kinderen routes te plannen.

Adolescentie (13-18 jaar)

Ontwikkeling

• De ontwikkeling van executieve functies blijft groeien en verfijnen tijdens de adolescentieperiode.
• De tieners leren complexe organisatie- en planningsvaardigheden, vooral met betrekking tot schoolwerk.
• Ze ontwikkelen de vaardigheid om beslissingen te nemen en risico's te beoordelen.

Tips

• Stimuleer zelfreflectie en help de tieners doelen te stellen door bijvoorbeeld dagboeken bij te houden om hun gedachten en doelen in op te schrijven.
• Help de tieners bij het plannen van huiswerk en activiteiten.
• Stimuleer zelfreflectie door tieners te leren nadenken over hun beslissingen en de gevolgen ervan.
• Laat jongvolwassenen hun eigen verantwoordelijkheden nemen en fouten maken.
• Help bij het stellen van haalbare doelen en het plannen van stappen om ze te bereiken.
• Bespreek de gevolgen van impulsieve beslissingen en risicovol gedrag.
• Leer de tieners om 'stop, denk, doe' strategieën toe te passen voordat ze handelen.

Boekentip

• Het boek 'Zeven eigenschappen die jou succesvol maken' van Sean Covey biedt waardevolle inzichten en leert tieners taken te beginnen (taakinitiatie) en tijd efficiënt te beheren (timemanagement).
• Young Adult-boeken die tieners uitdagen om complexe verhaallijnen te volgen en karakterontwikkeling te begrijpen, zoals 'De Hongerspelen' van Suzanne Collins.

Speltip

• Sudoku-puzzels of geheugenspelletjes met een grotere uitdaging om het werkgeheugen te oefenen.
• Simulatiespellen zoals The Sims of SimCity waarin tieners leren plannen.
• Rollenspellen ter bevordering van reactie-inhibitie waarin tieners leren te reageren op sociale situaties zonder impulsieve reacties.
• Strategische spellen zoals Catan of Risk verbeteren volgehouden aandacht en focus.

Executieve functies zijn van onschatbare waarde voor de ontwikkeling van kinderen. Ouders en onderwijsprofessionals spelen een cruciale rol in het ondersteunen van deze ontwikkeling. Door bewust te zijn van de leeftijdsgebonden ontwikkeling en de juiste strategieën toe te passen kunnen we kinderen helpen om deze vaardigheden te versterken.

Meer weten over executieve functies en hoe je kinderen kunt ondersteunen met behulp van de materialen van Leren Leren Nederland? We geven regelmatig trainingen waarin we praktische handvatten geven. Klik hier voor meer informatie.